σωφρονιστήριο

Τόπος ή ίδρυμα στο οποίο στέλνονται άτομα για σωφρονισμό. Σ. λέγεται και φυλακή στην οποία φυλακίζονται άτομα για να εκτίσουν την ποινή τους. Οι διάφορες μέθοδοι που χρησιμοποιούνται στα σ. λέγονται σωφρονιστικά συστήματα. Παρά τις σποραδικές μάλλον αναζητήσεις της παλιότερης φιλοσοφίας και ειδικότερα της πλατωνικής, σ’ ό,τι αφορά τη σωφρονιστική μεταχείριση του εγκληματία, η στέρηση της ελευθερίας προοριζόταν, ως το 18o αι., να εξασφαλίσει την κράτηση των κατηγορούμενων που περίμεναν να δικαστούν, και των κατάδικων που επρόκειτο να εκτελεστούν ή να υποβληθούν σε σωματικές ποινές (ακρωτηριασμό, ραβδισμό, εφαρμογή αλυσίδων κλπ.) ή να γίνουν κωπηλάτες στις γαλέρες. Η φυλακή έπρεπε, σε όλες τις περιπτώσεις, να έχει χαρακτήρα κολασμού, γι’ αυτό και οι κρατούμενοι υποβάλλονταν σε πολύ σκληρή μεταχείριση. Στο τέλος του 18ου αι. η διάδοση των νέων ιδεών, για την αποστολή του ποινικού συστήματος και η αυξανόμενη σημασία του σωφρονιστικού περιορισμού σε σχέση με άλλες ποινές, άρχισαν να προκαλούν το ενδιαφέρον των μεταρρυθμιστών για τους όρους διαβίωσης των φυλακισμένων, κι έκαναν κατάδηλη την αναγκαιότητα ριζικής αναθεώρησης του συστήματος. Ιδιαίτερη σημασία από την άποψη αυτή είχε η δραστηριότητα του Άγγλου φιλάνθρωπου Τζων Χάουαρντ (Χάκνεϋ, Λονδίνο 1726 - Χερσών, Ρωσία 1790). Κατά το 1774 ο Χάουαρντ κατόρθωσε να πετύχει την έκδοση νόμων που απέβλεπαν στη βελτίωση των όρων υγιεινής των φυλακών, και κατά το 1777 δημοσίευσε τα αποτελέσματα των ερευνών του στις φυλακές της Αγγλίας και μερικών χωρών της Ευρωπαϊκής ηπείρου σε ένα τόμο με το τίτλο Η κατάσταση των φυλακών στην Αγγλία και Ουαλλία, με προκαταρκτικές παρατηρήσεις και ένα υπόμνημα σχετικά με μερικές ξένες φυλακές. Στο έργο αυτό επρότεινε την υιοθέτηση συστήματος σ., προορισμένου να διευκολύνει την αναπροσαρμογή στην κοινωνική ζωή, με την καθιέρωση της αμειβόμενης εργασίας. Οι αρχές που υποστήριξε ο Χάουαρντ εφαρμόστηκαν στο σ. της Φιλαδέλφειας, γι’ αυτό και λέγονται «σύστημα της Φιλαδέλφειας». Υπάρχει επίσης και το «ωμπουρνιανό» σύστημα, από το όνομα της φυλακής του Ώμπουρν της Πολιτείας της Νέας Υόρκης, όπου εφαρμόστηκε. Κατά το σύστημα αυτό, η απομόνωση των κρατούμενων περιορίζεται μόνο τις νυχτερινές ώρες, ενώ κατά τη διάρκεια της ημέρας οι κρατούμενοι εργάζονται από κοινού. Στις αρχές του 19ου αι. άρχισε, τέλος, να διαδίδεται και το «ιρλανδικό» σύστημα το οποίο μπορούσε να οδηγήσει, σε περίπτωση καλής διαγωγής, στη λεγόμενη «αποφυλάκιση με το λόγο της τιμής» του κρατούμενου. Από το σύστημα αυτό προέρχονται ουσιαστικά οι σύγχρονοι σωφρονιστικοί κανονισμοί. Κυριότερα χαρακτηριστικά του ελληνικού σωφρονιστικού συστήματος, είναι η υποχρέωση προς εργασία, με εγγυήσεις σ’ ότι αφορά την αμοιβή και τον προορισμό του εισοδήματος και η κατανομή των κατάδικων σε διαφορετικά σωφρονιστικά, επανορθωτικά ή θεραπευτικά καταστήματα, σύμφωνα με το είδος της ποινής, την ηλικία και άλλους παράγοντες. Πρότυπες αγροτικές φυλακές λειτουργούν στην Κασσάνδρα και στην Τίρυνθα. Άποψη του εσωτερικού χώρου σωφρονιστηρίου (φωτ. ΑΠΕ).

* * *

το / σωφρονιστήριον ΝΑ [σωφρονιστήρ]

τόπος σωφρονισμού, κτήριο προορισμένο για την έκτιση τής ποινής καταδίκων, φυλακή.